Καταγράφοντας μια πληθώρα συμβόλων που φέρουν στις στολές τους πολλοί έλληνες αστυνομικοί, κοντά στα πιο «παραδοσιακά» ακροδεξιά και νεοναζιστικά σύμβολα, βρίσκουμε πλέον και άλλα που προέρχονται από διάφορες ποπ υποκουλτούρες και έχουν συνδεθεί κυρίως με την αμερικανική ακροδεξιά, τον αντιμουσουλμανισμό του αμερικανικού στρατού και την αντίδραση των αμερικανών αστυνομικών στο κίνημα Black Lives Matter.
Η αστυνόμευση στην Ελλάδα έχει συστηματικά — και συχνά προγραμματικά — ταυτιστεί με αντιδραστικές ιδεολογίες τόσο πριν όσο και μετά τη Μεταπολίτευση, ενώ η ιστορική και δημοσιογραφική έρευνα έχει αναδείξει πλήθος τεκμηρίων για τους διαχρονικά ισχυρούς δεσμούς της αστυνομίας με την ακροδεξιά. Τους δεσμούς αυτούς οι αστυνομικοί έχουν καταγραφεί πολλές φορές να τους επιδεικνύουν, φέροντας σύμβολα στις στολές τους, τα οποία σχετίζονται με διάφορες ακροδεξιές ιδέες.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η εξέλιξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει οδηγήσει σε δύο παράλληλα φαινόμενα: Αφενός, ολοένα περισσότεροι πολίτες καταγράφουν με κάθε ευκαιρία τις αστυνομικές δυνάμεις κατά την τέλεση των καθηκόντων τους, συνήθως με αφορμή περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας· αφετέρου, οι ίδιοι οι αστυνομικοί χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα για να αποτυπώσουν και να μοιραστούν μεγάλο όγκο οπτικοακουστικού υλικού από την υπηρεσιακή τους καθημερινότητα.
Ως εκ τούτου, συλλέγοντας φωτογραφίες από το διαδίκτυο, είμαστε σε θέση να καταγράψουμε μια μεγάλη ποικιλία ιδεολογικών συμβόλων τα οποία φέρουν οι αστυνομικοί στις στολές τους, γεγονός που μας οδηγεί σε δύο παρατηρήσεις: Πρώτον, η πρακτική αυτή, δηλαδή το να διατυμπανίζουν οι αστυνομικοί τις μισαλλόδοξες ιδεολογίες τους, μοιάζει ιδιαίτερα γενικευμένη και δείχνει ότι δεν αισθάνονται ούτε ότι οφείλουν υπακοή στους κανονισμούς του σώματός τους ούτε ότι φοβούνται πως θα ελεγχθούν από την ηγεσία τους.
Δεύτερον, κοντά στα πιο «παραδοσιακά» ακροδεξιά ή/και νεοναζιστικά σύμβολα, εμφανίζονται πλέον στις στολές των ελλήνων αστυνομικών και άλλα που προέρχονται από διάφορες ποπ υποκουλτούρες και έχουν συνδεθεί κυρίως με την αμερικανική ακροδεξιά, τον αντι-ισλαμισμό του αμερικανικού στρατού και την αντίδραση των αμερικανών αστυνομικών στο κίνημα Black Lives Matter.
Ο Τιμωρός και άλλοι αστ(υνομ)ικοί μύθοι
«Ποτέ δεν παραβίασα το νόμο, εγώ είμαι ο νόμος» αναφωνούσε ο Sylvester Stallone ως Δικαστής Ντρεντ, στην ομώνυμη ταινία για τον ήρωα που δημιούργησε στα 70s ο John Wagner. Παρότι όμως ο Ντρεντ πέρασε στο πάνθεον της καλτ κουλτούρας, μαζί με άλλους ήρωες που συχνά αποτελούν μορφές copagandας, όπως ο Terminator και ο RoboCop, οι ανά τον κόσμο «εκδικητές» αστυνομικοί φαίνεται να επέλεξαν έναν αντι-ήρωα για σύμβολο τους.
Ο αμερικανός πεζοναύτης Chris Kyle στην αυτοβιογραφία του, American Sniper (2012), όπου περιγράφει μεταξύ άλλων την αποστολή του και τη δράση του στο Ιράκ, οικειοποιείται το σύμβολο του Τιμωρού/Punisher, ενός ήρωα του γνωστού εκδοτικού οίκου κόμιξ Marvel.
Στα κόμιξ, o Τιμωρός χρησιμοποιούσε ως σύμβολο μια ιδιαίτερα σχεδιασμένη νεκροκεφαλή, η οποία σκοπό είχε να τρομοκρατήσει μέλη καρτέλ ναρκωτικών, ιδιώτες που συνεργάζονταν με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες και τον στρατό, και το αμερικανικού παρακράτος που είχε δολοφονήσει την οικογένεια του, λίγο μετά την επιστροφή του από το Αφγανιστάν όπου υπηρέτησε. Παρόλο που ο Τιμωρός ως ήρωας των κόμιξ δεν είχε καμία συμπάθεια προς την ακροδεξιά ή νεοναζιστική ρητορική και ήταν απογοητευμένος από την αστυνομία στις ΗΠΑ, το γεγονός ότι πήρε «τον νόμο στα χέρια του», μετέτρεψε τη νεκροκεφαλή του σε ιδανικό σύμβολο για αστυνομικούς και στρατιωτικούς που θα ήθελαν να περάσουν το ίδιο μήνυμα.
Το σύμβολο έγινε τόσο συνώνυμο με την ακροδεξιά, ώστε το 2020 ένας από τους δημιουργούς του, ο Gerry Conway, κάλεσε τον κόσμο να το επανοικειοποιηθεί ως ένα σύμβολο κινημάτων και συνεργάστηκε με ακτιβιστές του Black Lives Matter στις ΗΠΑ. Το 2022 η Marvel ανασχεδίασε και αντικατέστησε το σύμβολο στα κόμιξ της, εξαιτίας της χρήσης του από ακροδεξιές ομάδες.
Παραθέτουμε εδώ ένα δείγμα του υλικού που εντοπίσαμε με παραλλαγές του συγκεκριμένου συμβόλου σε στολές ελλήνων αστυνομικών αλλά και σε περιπολικό της Άμεσης Δράσης.
Κάποιοι άλλοι αμερικανοί στρατιώτες, πιο αληθινοί από τον Τιμωρό, επιστρέφοντας στις ΗΠΑ κουβάλησαν μαζί τους και πληθώρα συμβόλων μίσους που φορούσαν στις στολές τους, τα οποία στη συνέχεια βρήκαμε και σε στολές υπαλλήλων της ΕΛ.ΑΣ.
Δύο από τα πιο χαρακτηριστικά που εντοπίσαμε ανήκουν στην κατηγορία των «σταυροφορικών» συμβόλων. Και τα δύο φέρουν την λέξη «άπιστος», ενώ το δεύτερο συνοδεύεται και από το σύμβολο του Punisher, μαζί με την φράση «είμαι ο άπιστος για τον οποίο σε είχαν προειδοποιήσει, δεν έρχομαι για να φέρω την ειρήνη, μα το ξίφος». Και οι δύο εκδοχές του συμβόλου κρατούν από την Κου Κλουξ Κλαν και χρησιμοποιήθηκαν ευρέως κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του αμερικανικού στρατού στο Αφγανιστάν.
Άλλο ένα σύμβολο που εντοπίσαμε σε στολή έλληνα αστυνομικού φέρει την επιγραφή «αν άκουσες τον πυροβολισμό, τότε δεν στόχευα εσένα», μία φράση που συχνά συνδέεται με στρατιωτικό προσωπικό των ΗΠΑ, του Καναδά και του Ηνωμένου Βασιλείου, και συχνά εμφανίζεται σε συνδυασμό με το σύμβολο του Punisher.
Φερμένο κι αυτό από τις ΗΠΑ, συναντήσαμε και ένα αυτοκόλλητο βέλκρο που φέρει έλληνας αστυνομικός, με την επιγραφή “SHEEPDOG”, δηλαδή «τσοπανόσκυλο», το οποίο παραπέμπει στη φράση «είτε πρόβατο είτε τσοπανόσκυλο». Άλλα σήματα που εντοπίσαμε αναγράφουν «αν θέλεις ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο» και «καλύτερα να με δικάσουν δώδεκα παρά να με κουβαλήσουν έξι». Η τελευταία φράση, κοινή σε κουλτούρες αστυνομικών «υπεράνω του νόμου», σημαίνει πως προτιμά να αντιμετωπίσει κατηγορίες ότι παρανόμησε παρά να τον σκοτώσουν.
Η λεπτή μπλε γραμμή
«Μία λεπτή γραμμή που χωρίζει την τάξη από το χάος» φαίνεται να είναι το σκεπτικό πίσω από ένα από τα πιο γνωστά ακροδεξιά σύμβολα που χρησιμοποιούν αστυνομικοί παγκόσμια τα τελευταία χρόνια. Η γνωστή ως “thin blue line” ή «λεπτή μπλε γραμμή», που εφάπτεται σε εθνόσημα που φέρουν αστυνομικοί, αφορά την πεποίθηση τους πως αυτοί είναι, ως εκπρόσωποι του νόμου, που επιτρέπουν στην κοινωνία να λειτουργεί εντός των νόμων.
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που εντοπίζουμε το συγκεκριμένο σύμβολο σε στολές ελλήνων αστυνομικών, πρόσφατα μάλιστα σε φωτογραφία αστυνομικών της ομάδας ΔΡΑΣΗ μαζί με τα πρώην μέλη της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Μπογδάνο και Αφροδίτη Λατινοπούλου.
Υπάρχουν μάλιστα περιπτώσεις που η «λεπτή μπλε γραμμή» συνδέεται άμεσα και με την αντίθεση σε αντιρατσιστικά κινήματα όπως το Black Lives Matter και τον «αστυνομικό» του αντίποδα, το “Blue Lives Matter”, ενώ σε άλλες περιπτώσεις συμβολίζει και την ομερτά που τηρούν μέλη των σωμάτων ασφαλείας σε περίπτωση που συνάδελφος τους κατηγορηθεί ότι έπραξε εκτός των καθηκόντων του.
Λόγω των συμβολισμών του “thin blue line” υπάρχουν αστυνομικά τμήματα στις ΗΠΑ που έχουν απαγορεύσει τη χρήση του στις στολές του προσωπικού τους.
Μένουμε Ευρώπη
Επιρροές σε σύμβολα μίσους και αστυνομικής αυθαιρεσίας έχουμε εντοπίσει όμως και από την Ευρώπη και συγκεκριμένα από την ναζιστική και «άρεια» παράδοση, με βασικό ένα τατουάζ κόκκινου σταυρού του τάγματος των Ναϊτών Ιπποτών που φέρει άνδρας των ΜΑΤ-ΥΑΤ αλλά και τα γράμματα «S.S.» πάνω σε κράνος αστυνομικού.
Αίσθηση είχε προκαλέσει, τον Δεκέμβριο του 2020, και η σιδερογροθιά με την επιγραφή XXXI, που έφεραν άντρες της ΔΡΑΣΗ στα Εξάρχεια, χωρίς όμως να μπορούμε να επιβεβαιώσουμε πως οι λατινικοί αριθμοί (31 σε αραβικούς) είναι αναφορά στα Korps Ems, ένα από τα τάγματα της Βέρμαχτ.
Σε παρόμοια αισθητική, αν και με λιγότερη φαντασία, εμφανίζονται και διάφορες παραλλαγές συμβόλων τα οποία απεικονίζουν περικεφαλαίες και αρχαιοελληνικά κράνη, με πιο συνήθη την παραλλαγή που συνοδεύεται από την επιγραφή «ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ».
Αθήνα, Θεσσαλονίκη και μέχρι τα σύνορα
Τα στοιχεία και το υλικό που έχουμε αντλήσει βρίσκονται διαθέσιμα σε προφίλ που διατηρούν αστυνομικοί σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και σε σελίδες της ψηφιακής τους κοινότητας. Κατά καιρούς εντοπίζουμε επίσης υλικό σε φωτογραφίες που δημοσιεύουν φωτορεπόρτερ στις σελίδες τους αλλά και σε υλικό που δημοσιεύεται σε μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Αν και η μεγάλη πλειοψηφία των αστυνομικών υπηρετεί στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι τα συγκεκριμένα σύμβολα εμφανίζονται και σε συνοριοφύλακες, αστυνομικούς που βρίσκονται σε υπηρεσία σε κέντρα κράτησης ή φιλοξενίας προσφύγων, καθώς και σε μέλη του λιμενικού σώματος που έχουν υπηρετήσει ως σύνδεσμοι της FRONTEX.
Νόμος και πραγματικότητα
Το νομικό πλαίσιο που αφορά την στολή των αστυνομικών, και το ποια και υπό ποιες συνθήκες είναι τα προβλεπόμενα σύμβολα που μπορούν να φορούν, κάθε άλλο παρά θολό είναι τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής καμία προσπάθεια να σταματήσουν αστυνομικοί να φορούν σύμβολα μίσους στις στολές τους, ενώ δεν διώκονται πειθαρχικά όταν αυτό γίνεται αντιληπτό.
Με την τροποποίηση της υπ’ αρ. 7012/6/103/5-7-2009 απόφασης «Στολή Αστυνομικού Προσωπικού» (Β’ 1426) τον Απρίλιο του 2021 και το σχετικό διαβιβαστικό που έστειλε το αρχηγείο της ΕΛ.ΑΣ, ξεκαθαρίζεται πως «οποιαδήποτε τοποθέτηση μη προβλεπόμενων εμβλημάτων, διακριτικών, εξαρτημάτων, σημάτων […] πέρα των οριζομένων, αντιβαίνει στο εν λόγω κανονιστικό πλαίσιο και συνιστά πειθαρχικό παράπτωμα, το οποίο τιμωρείται σύμφωνα με το Π.Δ. 120/2008 “Πειθαρχικό Δίκαιο Αστυνομικού Προσωπικού”».
Πέρα όμως από τον μη προβλεπόμενο χαρακτήρα των συγκεκριμένων συμβόλων, πολλά από αυτά — ως σύμβολα μίσους — άπτονται και των διατάξεων της αντιρατσιστικής νομοθεσίας, καθώς μπορούν να διεγείρουν ή προτρέψουν σε πράξεις ή ενέργειες που μπορούν να προκαλέσουν διακρίσεις, μίσος ή βία. Ταυτόχρονα, έρχονται σε αντίθεση με τον κώδικα δεοντολογίας των αστυνομικών, που αναφέρει πως «η αποφυγή προκαταλήψεων που έχουν ως αιτία το χρώμα, το φύλο, την εθνική καταγωγή, την ιδεολογία και τη θρησκεία, το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ηλικία, την αναπηρία, την οικογενειακή κατάσταση, την οικονομική και κοινωνική θέση ή άλλο διακριτικό στοιχείο του ατόμου, αποτελεί βασική παράμετρο της συμπεριφοράς του αστυνομικού».
Κατά τη συγγραφή αυτού του ρεπορτάζ απευθύναμε προς το Γραφείο Τύπου της ΕΛ.ΑΣ. τα ακόλουθα ερωτήματα:
- Είναι σε γνώση της ηγεσίας της ΕΛ.ΑΣ. η γενικευμένη πρακτική των αστυνομικών να επιδεικνύουν ακροδεξιά σύμβολα στις στολές τους;
- Ανησυχεί η ηγεσία της ΕΛ.ΑΣ. ότι αυτή η πρακτική δηλώνει την ύπαρξη αντιλήψεων στις τάξεις των αστυνομικών που συνδέονται με τη χρήση παράνομης βίας και άλλα είδη αυθαιρεσίας;
- Προτίθεται η ηγεσία της ΕΛ.ΑΣ. να λάβει κάποια μέτρα για την εξάλειψη αυτής της πρακτικής;
Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης, δεν είχαμε λάβει απάντηση.
Η χρήση αυτών των συμβόλων δεν υπερβαίνει απλώς τα θεσμικά πλαίσια της λειτουργίας της ΕΛ.ΑΣ. Δηλώνει και πως οι αστυνομικοί κατά την τέλεση των καθηκόντων τους εκπροσωπούν και τις ακροδεξιές ιδεολογικές ταυτίσεις τους, τις οποίες όχι μόνο δεν θεωρούν ιδιωτική τους υπόθεση αλλά τις αντιλαμβάνονται ως συστατικό μέρος της ταυτότητάς τους ως αστυνομικών.
Αν, επιπλέον, αναλογιστεί κανείς την προέλευση των πιο πρόσφατων από αυτά τα σύμβολα από τους έντονα μυθοποιημένους από τον κινηματογράφο, την τηλεόραση και το gaming κόσμους της αμερικανικής αστυνομίας και του στρατού, καθώς και τους μυθοπλαστικούς κόσμους των υπερηρώων, προκύπτει το ερώτημα πώς ακριβώς αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα της αποστολής τους αυτοί οι αστυνομικοί;